Op onderzoek in missionair London

Vier dagen waren we in Londen en doorkruisten de stad met underground en bus om geïnspireerd te worden door allerlei verrassende vormen van kerk-zijn. Verrassend was vooral de variatie. Hoe op elke plek op een eigen manier ingespeeld wordt op de context, hoe relaties gelegd worden en vormen gezocht. Een greep uit de ervaringen....


Relaties bouwen - Christ Church in Newham
Ver uit het toeristische centrum van de stad is deze kerk te vinden. In een buurt waar veel bewoners weggetrokken zijn, degenen die achterbleven met teveel in krappe huizen wonen en wie geld heeft voor hoge huren in door project ontwikkelaars gebouwde nieuwe panden woont.
Daar wordt veel geïnvesteerd in het bouwen van relaties. Er is een voedselbank, de kerken in de wijk bieden om en om onderdak aan daklozen. En er is een pop-up café (www.Kahaila.com) als laagdrempelige kerk-plek omdat er in het nieuwste deel van het stadsdeel nog geen kerk is.

Een 'fresh expression' willen ze eigenlijk niet zijn. Dat is teveel een merk met bepaalde voorwaarden. in Newham zijn ze niet per se bezig met 'nieuwe vormen van kerk'  maar gewoon met het herontdekken van oude vormen ervan.

De kerken in dit stadsdeel praktiseren 'the art of neighbouring';is het in een stad - waar zoveel nood zich verzamelt - gemakkelijker om de handen uit de mouwen te steken en een goede buur te zijn? Ligt het daar voor je voeten terwijl je er in een dorp met een lampje naar moet zoeken? Dit laatste was een actuele vraag in een reisgezelschap van predikanten uit dorpen of kleine gemeenten, losgelaten in de grote stad Londen.

Francis Brienen, werkzaam voor de Missionary Desk van de United Reformed Church nam ons mee in de dilemma's van een kleine en nog slinkende kerk die desondanks missionair wil zijn. Het is een kerk met veel predikanten en gebouwen op plekken waar steeds minder mensen zijn. Maar er wordt ook per regio geïnvesteerd in  pioniers zoals Reverend Mike Walsh die de opdracht kreeg om relaties te gaan leggen in de café's. Een treffend citaat van Francis Brienen Those who keep the church open also keep it empty' illustreert het dilemma: waar steek je als kleiner wordende kerk je energie in?

Born to chill - Grace London

Grace is een netwerk dat alternatieve vieringen organiseert. Binnengekomen werden we uitgenodigd om een zitzak te zoeken. Chillend in een kring werden we meegenomen in een aantal ervaringen rond het thema 'Kerst'.
Hoewel we achterover konden hangen was er weinig passiefs aan. We werden verschillende malen in de viering gevraagd om iets te doen. Er was een 'gangmaker' waarbij we uitgenodigd werden om mee te doen met een spel waarbij een pakje werd doorgegeven en uitgepakt. We konden meegaan in een meditatie rond het begin van het evangelie van Marcus. We dachten na over wat ons helpt om echt Kerst te vieren en wat niet en dat opschrijven op kado-labels. Wie wilde kon de kaarsen in het midden aansteken. We leefden ons in in de mensen die het begin van Jezus optreden meemaakten en deelden dat in groepjes.

We waren onder de indruk van deze kleine gemeenschap van creatievelingen. Over elk onderdeel in de 'liturgie' was zorgvuldig nagedacht.
Het gedachteloze consumeren van Kerst werd aan de orde gesteld.

Het lijkt zo envoudig, en in Nederland organiseren 'wij' (de kerken) natuurlijk ook 'alternatieve vieringen'. Maar bestaan ze toch niet vooral uit eenrichtings verkeer waarbij een spreker frontaal voor een groep staat?


Vroom en vrolijk Anglicaans - St James in Piccadilly

Zondagmorgen zaten we in een kerk middenin het toeristische centrum waar de stadsgeluiden van verkeer steeds op de achtergrond te horen waren.
De Anglicaanse viering ontroerde ons door de combinatie van zorgvuldige liturgie en informele, hartelijke sfeer.
Na de binnenkomst van voorgangers in processie klonk in het openingswoord dat het niet alleen derde Advent was maar ook Toysunday. Het enorme pluche luipaard en de stapel speelgoed voor het altaar was ons al opgevallen en werd die zondag ingezameld.
De vormen ontroerden ons. De lezing uit het Evangelie die in het middenpad, middenin de kerk gedaan werd. De viering van de Eucharistie waarbij iedereen in een kring om het altaar ging staan. De zegen waarbij we gevraagd werden een keten te vormen door elkaar vast te pakken. En de preek van Reverend Lucy Winkett ontroerde ons zeer door de manier waarop ze vertelde over wat haar persoonlijk geraakt had.

We mochten haar ontmoeten in een gesprek na de dienst. Ze vertelde over haar missie om in een kerk waar protest tegen de gevestigde orde en verwantschap met New Age het karakter bepaalden weer terug te gaan naar 'de orthodoxie'. Op een radicaal inclusieve manier.
Ze vertelde over de viering waarin een homo stel gezegend werd. Niet letterlijk door haar als voorganger - want dat laten de regels van de kerk niet toe. Maar ze werden wel degelijk gezegend! 'Our job is to be deeply joyful' vertelde ze ons. En om te 'dansen met de regels' in plaats van er de nadruk op te leggen.

Ze vertelde ons over haar godsbeeld, over God die 'completely beyond language' is, wat betekent dat we juist heel veel verschillende manieren moeten zoeken om God te beschrijven. "We have to stand on our toes.."

En dan waren er ook nog de daklozen die tussen de kerkgangers in de rijen voor de koffie en taart en een extra stukje in een servetje meenamen. Sommigen lagen later in de banken te slapen. Ze slapen in de kerk (en niet in een zaaltje erbij, omdat ze in de heilige ruimte horen.
En er was de Pipo caravan 'for counselling' in de tuin van de kerk. Ook al zo'n mooi voorbeeld van toegankelijkheid. Er was de lgtb lunch na de dienst. En deze Mission Statement says it all..

Terwijl we verder reisden naar een volgende bestemming bedacht ik me, dat ik graag een poosje leerling zou zijn in deze kerk. Om me onder te dompelen in de combinatie van zorgvuldige liturgie en warm engagement; een cominbatie van informeel en formeel met gevoel voor kwaliteit en een vleug zelfrelativering. In het geheel is steeds de opdracht om 'deeply joyful' te zijn voelbaar.
Ook de combinatie van inclusiviteit en orthodoxie die door Reverend Lucy Winkett gepraktiseerd zou ik graag in-oefenen. In onze pioniersplek zijn we gericht op inclusiviteit en twijfelen steeds of een helder en uitgesproken geloofsstandpunt (of keus voor de kerk) niet allerlei allergieën en weerstanden zal oproepen bij degenen met wie we een relatie willen opbouwen. Is het vooral een weerstand in onszelf? Kunnen we in de context ontdekken hoe we met die weerstand om kunnen gaan en tegelijk duidelijk zijn?


Gevestigd maar fris - St. James Clerkenwell

Reverend Andrew Baughen, pastor van deze kerk nam ons mee in de ontwikkeling die deze kerk in de 18 jaar dat hij er werkt heeft doorgemaakt. Het begon met een 'reboot' waarbij de oude kerk die bijna leeg was opnieuw begon.

Ze kozen eerst voor een doelgroepen-aanpak: een creatieve bijeenkomst voor gezinnen, een klassieke viering voor de middenklasse en een café achtige ontmoeting voor de hipsters. Maar langzamerhand raakte hij overtuigd dat een kerk heterogeen zou moeten zijn. Hij gebruikt goed bekeken tv programma's als voorbeeld: die zijn ook niet op één doelgroep gericht maar juist gemaakt voor allerlei leeftijdsgroepen en culturele achtergronden.
Er kwam weer één viering waarin allerlei vormen worden gecombineerd. Er is interactie, er worden filmpjes gebruikt in de liturgie. Het zou 'blended liturgy' kunnen heten wellicht?
De tegenstelling tussen 'fresh expressions' (pioniersplekken) en 'gevestigde kerken' wil hij graag omver halen. Elke kerk zou 'fresh' moeten zijn. En het hoeft niet buiten het kerkgebouw, in tegendeel. Heel belangrijk was de beweging de wijk in. Het leggen van relaties, het uitdragen van respect en het verminderen van de hobbels die mensen verhinderen om naar de kerk te komen.
Andrew Baughen schreef een boek over zijn aanpak. http://www.becauseapproach.com/.
De website tasteandsee.me is een plek waar mensen digitaal geholpen worden om de hobbels te nemen die hen weerhouden om iets in de kerk te zoeken.
Voor Kerst maakten ze in en met de buurt een prachtig filmpje: http://vimeo.com/114441805

Ik ging weg met de vraag: kan de lokale kerk nog meer naar buiten om relaties te leggen en daarbij mensen ook uit te nodigen voor de kerkdienst? Een viering die relevant is en mensen op verschillende manieren aanspreekt?

En ondertussen was het Kerst in Londen. Velen vergaapten zich aan de etalages van Harrods.

in het zand

Ze staan klaar met stenen in de hand. Het zijn oordelen die de vrouw die beschuldigd wordt van overspel zo om de oren zullen vliegen. Het zouden ook tweets kunnen zijn.
Moraalridders zijn het. Allemaal mannen? Ze weten wat wel en niet kan, in moreel opzicht.
Dan stapt Jezus in de kring. Hij spreekt niet degene aan die het mikpunt is van morele verontwaardiging. Hij spreekt degenen aan die klaar staan om te gooien.
Wie zonder zonden is, laat die de eerste steen werpen.
Ze druipen af terwijl hij zich bukt om in het zand te schrijven.
Generaties hebben zich het hoofd gebroken over de vraag: wat schrijft Jezus? En waarom in het zand?
Het staat er niet en niet voor niets... want het gaat ons niets aan wat hij schrijft.
Het is iets tussen deze vrouw en Jezus. De spiegel die hij haar voorhoudt, zijn advies, zijn oordeel misschien - het is niet voor ons. Dat blijft tussen hen.
En het is zomaar uitgewist. Met één handbeweging.
Ging het op twitter ook maar zo.

(Johannes 8: 1 - 11)

Sirene

Mijn zusje zat net een paar weken in de brugklas van het gymnasium. Ik zat in klas drie en was die dag al thuis uit school. Toen stond de politie aan de deur.
Ze was op de fiets onderweg naar huis aangereden. Mijn ouders gingen naar het ziekenhuis. Ze lag in coma maar zou later stapje voor stapje herstellen. De oude werd ze nooit meer.
Jarenlang kon ik geen sirene horen zonder inwendig in elkaar te krimpen. Terwijl ik niets van het ongeluk gezien had en die sirene nooit gehoord had zorgde het geluid voor een schrik reactie. Een sirene deed zeer, steeds weer.
Afgelopen september ging mijn jongste - een dochter - naar de brugklas. In een toevallig gesprek in mijn werk kwam een ongeluk ter sprake. Toen pas, meer dan 30 jaar na dato, stelde ik me voor hoe ze daar gelegen moet hebben, op de weg. Voor het eerst.

Zegenende handen

"We willen graag bidden om een zegen met ieder van jullie... als je dat wilt.. "
Dat was eventjes schrikken.
We zaten in een kring - 16 dominees op bezoek in een Utrechtse kerk in het kader van een missionaire opleiding. De kennismaking met deze kerk was overgelopen in een meditatieve oefening. Stilte, een tekst en het aansteken van licht aan de paaskaars.
Drie leden van de kerkenraad van de Nieuwe Kerk hadden ons kennis laten maken met de ontwikkelingen in deze kerk en de plek van gebed daarin.
En dan nu de praktijk..

We mochten opstaan om een zegen te ontvangen, uitgesproken door één van de drie.
Het verlangen om zomaar te ontvangen en de gêne om in deze kring op te staan streden nog heel even met elkaar. Toen stond ik op.
Drie mensen stonden om me heen, legden handen op mijn schouders. Ik hoorde woorden waarin ik me herkende: creativiteit en veelkleurigheid, verlangen.. Wonderlijk hoe goed het paste, zomaar.

Wat ik voelde was, dat mijn verlangen extra werd aangewakkerd - als wind in de rug.
Het verlangen dat zo vaak aarzelt tussen opstaan en toch maar blijven zitten uit gêne.
Het verlangen dat me drijft om predikant te zijn en om de grenzen van wat kerk genoemd wordt op te zoeken.
Het verlangen om over God te spreken, al is het vaak met een vraagteken - omdat ik ook niet goed weet wat ik ermee bedoel.
Het verlangen om het ondanks gêne en gestamel toch te proberen omdat God een woord is voor vertrouwen. Vertrouwen dat ik niet alleen ben in dit heelal en jij ook niet.. vertrouwen dat wij onze plek mogen weten en zo onszelf mogen zijn en vertrouwen dat we steeds opnieuw mogen beginnen, omdat er gezicht is dat ons één voor één aankijkt met liefde. Een spiegel waarin we kijken mogen.

Mijn verlangen is aangewakkerd om aarzeling te overwinnen en op te staan, om anderen te zoeken die op onverwachte plekken het onvanzelfsprekende doen: 'God' zeggen.

Koffie met de buurt

Het was zomaar een idee dat voor de zomervakantie ontstond: "Laten we de buurt op de koffie vragen." We maakten een uitnodiging, bedachten wat activiteiten zoals een rondleiding en het versieren van cupcakes en stuurden een berichtje naar de krant.
Toen ik de vrolijk uitgevallen uitnodigingen door wat brievenbussen schoof realiseerde ik me ineens: de kerkdienst staat er helemaal niet op! Hadden we de buren niet moeten uitnodigen voor de dienst, of die tenminste moeten noemen? Of is het juist goed om alle ruimte te laten om alleen te komen koffie drinken? Want dat wij er om 10 uur al zijn en iets doen waar ze welkom bij zijn, dat weten ze toch wel...? Of niet?

Het was een mooie viering met als thema vergeving - actueel genoeg eigenlijk. Toen we in de kring stonden en brood en wijn bijna rond was sloeg de klok elf keer. Ik schrok ervan. Wat als de buurt stipt op tijd op de stoep stond? Dan vonden ze de deur dicht..dat was nou net niet de bedoeling.
Voor we het slotlied in zetten zei ik dan ook: "Zet de deuren maar alvast open". En toen de koster de deur opentrok bleken er twee mensen in het halletje te staan. Ze kwamen nog even binnen voor het slotlied en de zegen.

Toen we allemaal weer buiten stonden kwamen er meer buren aangewaaid voor de koffie. Misschien was het juist wel doordat ze gewoon voor de koffie waren uitgenodigd, dat ze zich welkom voelden. Niet thuis in een kerkdienst thuis voelden ze zich wel van harte uitgenodigd door de mensen van de kerk.

Het was bijzonder om op zondagmorgen kerk en buurt zich te zien mengen met elkaar. Buren kwamen elkaar tegen in de tuin van de kerk. En het voelde eigenlijk heel gewoon...

Gesprek met Rolinka Klein Kranenburg voor Radio KIK

Tijdens haar programma 'Luidruchtig' op de Amersfoortse Radio KIK (Kerken in Keistad) ging Rolinka Klein Kranenburg (predikant in de Veenkerk, Vathorst) in gesprek met Rebecca Onderstal, predikant in Cothen.

Beluister het interview...

Rolinka Klein Kranenburg

flarden van Greenbelt festival

From Greenbelt with love...
Greenbelt is een festival in the United Kingdom waar geloven, kunst en gerechtigheid bij elkaar komen ('where faith, arts and justice collide'). Vier dagen ronddwalen over het festival terrein bracht me verhalen van vrouwen en mannen die niet bang zijn voor dat wat (en wie) anders, vreemd en verwarrend is. Voortrekkers die het vreemde, dat wat je ongemakkelijk maakt zijn gaan zien als een kans.Voortrekkers die van daaruit kerk (gemeenschap) zijn.
"God zelf heeft de gewoonte dingen door elkaar te gooien, de Geest zoekt steeds nieuwe plekken op. Dat is moeilijk voor de kerk en voor mij omdat we gehecht zijn aan dat wat vertrouwd is." (Sara Miles) 

Ik neem mee naar Nederland dat het bij geloven gaat het over echte levens, messy and all that (niet over de leer alleen), en hoop en humor daar middenin. Het gaat over verbinding met wie ook struggelt en over een God die inclusief is: vol liefde voor alle schepselen. Het gaat over het doorbreken van denken in wij tegenover zij. 

Vooral geraakt werd ik door de vele sprekers die 'verhalen van de straat' vertelden. Vrouwen en mannen uit de praktijk die zich over veilige grenzen heen verbinden met anderen en het vreemde, chaotische, ongewenste in zichzelf. Waardoor er op een indrukwekkende manier waarheid en compassie wordt geboren, en besef van Gods grote liefde voor onze 'messy world'. God omarmt onze vragen en verleidingen, onze angsten en afweer..

En dan de vraag waar ik mee naar huis ga: welke verhalen van de straat vind ik mijn eigen omgeving? Waar ga ik me ongemakkelijk voelen en ligt er een kans?

Flarden...

De bijbel
Brian Mclaren hield een pleidooi voor het ontdekken van grotere lijnen in de Bijbel in plaats van het eruit lichten van teksten. Als voorbeeld noemde hij het verhaal van Jacob &Ezau: degene die 'uitverkoren' wordt aan het begin blijkt aan einde vh verhaal God te ontdekken in de 'verworpene'. Dus: pas op te denken dat je uitverkoren bent en je daarbij op de Bijbel te beroepen!

Hoe vertel je bijbelverhalen? McLaren pleit ervoor om kinderen deel te maken van de gemeenschap die interpreteert. Vraagt hen: wat denk jij dat het betekent? Is dit verhaal  ‘make belief’, waar gebeurd of iets er tussenin? 

Weg met sentimentaliteit

Nadia Bolz-Weber pastor in en stichter van The House of All Sinners en Saints (en stand-up comedian) hield een gepassioneerd pleidooi voor een geloof dat de werkelijkheid niet idealiseert. "Gods love is too pure not to enter into our world as it actually is, with the suffering, the messy parts." Zelfs met kerst moeten we niet doen aan een vlucht in romantiek. We moeten ‘truth tellers’ zijn: de waarheid over onszelf en onze wereld niet onvluchten maar vertellen.

Ze serveerde sentimentele toevoegingen aan het Kerstverhaal heel effectief af: welke bevallende vrouw zit er te wachten op een trommelende ‘Little drummerboy’! Get the… out.. zou Maria geroepen hebben… 

Belangrijker nog: "let's keep Herod in Christmas". Dus het lijden, de macht, het geweld, the messy part of our lives waar kinderen sterven en mensen macht misbruiken: daar hoort het over te gaan met Kerst..

Nadia Holz – Weber is geen proto type pastor, swearing like a truck driver, tattoos all over her arms - haar kracht is: ze is een “preacher who is obviously preaching to herself!" (quote: I get hit by the bus of the gospel first).

Lees  ook haar Sermon on the mount waarin ze onder andere zegt: "We need to let people bless us, submit to it, not only do our best being worthy of blessing". 

Sara Miles is pastor in San Francisco en oprichter van The Food Pantry met als missie 'Peace on Earth and Food for All. Op Greenbelt sprak ze over God die door de Geest zich vermengt met onze kwetsbare levens en lichamen. Terwijl wij de neiging hebben om letterlijk en figuurlijk binnen te blijven, netjes afgebakend speelt spiritueel leven zich per definitie buiten af. Want er is geen gebied van ons leven waar God buiten blijft. 

Zo gaat Sara op Aswoensdag met de as de straat op. En merkt dan dat de mensen op straat haar niet wegkijken maar het askruisje graag willen ontvangen. 

De weg van vergeving

Reverend Mpho Tutu was op Greenbelt om te vertellen over de Forgiveness Challenge die ze met haar vader bisschop Desmond Tutu heeft geïnitieerd.
De weg naar vergeving wordt in het boek dat ze schreven beschreven als een viervoudig pad.
Het begint bij de ruimte om je eigen verhaal te vertellen en je eigen pijn serieus nemen doordat er iemand echt naar luistert. Loop niet weg voor je verhaal, relativeer het niet weg. Want: "You can only stand in your own skin. Forgiveness starts with telling your own story, fully." Begin waar je bent (niet waar je zou moeten zijn). "With all the mess there is. You can't start anywhere else." Daarna kun je, op een gegeven moment uit de slachtofferpositie waarin je gebracht bent. Zodat je niet de 'gevangene' blijft van wie je pijn deed, niet blijft wie die ander je maakte. Vergeving maakt de ketting los waarmee je aan de ander vastgemaakt zit, en die pijn doet elke keer als je beweegt.

Wereldreligies
Brian McLaren sprak ook over de wereldreligies. De uitdaging voor de wereldreligies is wat hem betreft: uit het wij-zij denken stappen. Wat religies met elkaar gemeen hebben is niet hun medemenselijkheid; het is juist hun neiging om de ander buiten te sluiten om een eigen identiteit te vormen. Zo verliezen ze zich in wij -zij denken, terwijl er de grote vragen van ecologie en armoede vragen om een verandering in waarden die niet van de wetenschap maar misschien wel vanuit religie kan komen. Daarom moeten religies zich eigen maken dat als je zegt of zingt ‘God loves us’ je het hebt over alle levende wezens. 

Zondagmorgen op Greenbelt...

.. verzamelt iedereen zich voor Communion service. Er wordt gezongen, de liturgie suggereert dat er gedanst mag worden (en dat gebeurt ook), er zijn alleen maar vrouwelijke voorgangers (uit verschillende continenten), er wordt verteld over een gemeenschap waar vrouwen die slachtoffer zijn van vrouwenhandel opnieuw kunnen beginnen, er wordt in groepjes brood en wijn uit een paper bag gedeeld en we gaan weer met een gezegend in het Xhosa door Mpho Tutu 

Charissa Bakema (reisgenoot) schrijft in 'Reis licht' over de weg die Greenbelt haar wijst. Ze citeert daarin een prachtig gebed dat gebeden werd tijdens de Communion Service.  

Hier nog een paar voornemens om mee op weg te gaan, geinspireerd door 'The Bad Christian Manifesto' van Dave Tomlinson:

volg Jezus, niet de regels

zoek eerst goedheid en compassie, zodat mensen recht wordt gedaan

omarm imperfectie en streef naar het mooiste

wees niet bang, stel vragen 

heb de wereld en de levende wezens erop lief omdat God ze liefheeft

vier feest, lach met vrienden en verwelkom vreemden

oordeel niet zomaar, maar zoek wat en wie je ‘vreemd’ is op

zoek naar God in elke situatie

Voorlopig heb ik een stapel boeken die me vergezellen onderweg.

vrij van mezelf

Ik neem een boot naar eiland, slaap op een matje met buren slechts een tentdoek ver weg of bivakkeer alleen in een huisje tussen andermans spullen - op vakantie. Om los te komen van wat ik normaal doe, van wat ik allemaal moet, om afstand te nemen, te ontspannen.

Vakantie geeft ruimte... ook ruimte om mezelf flink tegen te komen.
Soms zou ik vooral vakantie willen van mezelf.
Vrij nemen van de oordelen, de scherpe gedachten, twijfels... alles wat zo hoorbaar wordt als andere geluiden stil vallen, alles wat de ruimte krijgt als er niet veel meer hoeft, alles wat gevoed wordt als de situatie nieuw en onvoorspelbaar is en het zoeken is naar een plekje, contact, herkenning, alles wat afstand schept tussen mij en anderen omdat ik erdoor wordt weggetrokken.

Maar het meeste verlang ik naar bevrijding van de schaamte: schaamte voor de zwaarte die ook bij mij hoort.. En ik verlang naar bevrijding van de angst om 'door de mand te vallen' als iemand doorkrijgt hoe donker mijn gedachten kunnen zijn.

Vandaag was ik op het strand tot de zon onderging. De wind blies kite surfers over het water.
En ik dacht: laat maar waaien die schaamte, laat waaien het onvolmaakte, laat waaien wie ik ben..
licht en donker, allebei ben ik.

Listen! Gay Pride kerkdienst 2014

foto: Daan Stringer

Overweging, gehouden tijdens de Gay Pride kerkdienst in de Keizersgrachtkerk te Amsterdam, zondag 3 augustus 2014. De dienst is in zijn geheel terug te luisteren via de site van de Keizersgrachtkerk.

“Listen” is the theme of this years Gay Pride. 

Preparing this service we choose to focus on silence. The silence that precedes words. For without silence words cannot be heard. There is no real listening without becoming silent. And there is more to silence than just shutting up. That’s what I want to speak about here.
We sang the beautiful song Sytze de Vries wrote especially for this Gay Pride service. A song about silence..

Ik ga de stilte in

en nergens hoor ik meer

dan daar, waar alles zwijgt,

ik tot mijzelf inkeer.

Ik ga de stilte in

tot diepten waar ik hoor

de zachte fluistering

die nooit nog is verwoord.

Jezus zegt het zo: Wie oren heeft om te horen, die moet goed luisteren!
Nu kom ik zelden een mens zonder oren tegen, dus je zou zeggen: luisteren kunnen we allemaal. Maar zo vanzelfsprekend is het niet.
Niet iedereen met oren durft de stilte aan die nodig is om te luisteren....

Bij het tweede gedeelte van dit verhaal dreigt een wijzend vingertje de overhand te krijgen. Het is eigenlijk al een preekje op zich met uitleg van het verhaal over het zaaien dat Jezus verteld heeft. Een verhaal moet je eigenlijk niet uitleggen, maar dreigt uitleggerig te worden en te wijzen: kijk, jij bent als rotsen, en jij, bij jou groeien distels en kijk, jij hebt het niet begrepen…
Maar zo wijzend naar een ander willen we het hier niet uitleggen.
Horen begint bij jezelf.. met een spiegel..  met luisteren naar wat in jezelf is, wat daar omgaat, in het donker dat maar moeilijk toegankelijk is, waar je misschien bang van wordt, of waar je je voor schaamt.

Horen begint bij het besef dat het niet gemakkelijk is om zonder oordelen te luisteren. Om de stemmen die veroordelen – waarmee je je jezelf veroordeelt - tot zwijgen te brengen. Sommige hoor je al zo lang dat ze elke stilte volpraten.. De stem van je moeder, of je vader.. van een ander die je gevormd heeft of geraakt.
Horen begint bij de durf om stil te worden.
Met niets in handen, één en al oor. Stilte..

Iets persoonlijks.. eigenlijk sta ik hier half en half per ongeluk, als voorganger... doordat iemand dàcht dat ik lesbisch ben. Dat was de reden dat ik gevraagd werd om hier het woord te voeren. Als single dorpsdominee weliswaar gescheiden maar zonder partner.. dus wat het geslacht van die partner zou zijn blijft in het vage.. was ik niet gevraagd waarschijnlijk...
Per ongeluk sta ik hier dus.. Maar in de aanloop naar deze dienst ging ik me wel afvragen: is er voor mij nog iets ‘uit de kast te komen’? In mijn leven ben ik op vrouwen en mannen verliefd geweest. Een lange relatie had ik met een man. Welk hokje pas ik in? En waarom zie ik er tegenop om mezelf bi te noemen, in het dorp waar ik woon en werk met mijn 3 puber kinderen.. ?

foto: Janette Bosgraaf

Mens  zijn is als een zaadje – het besef wie je ten diepste bent valt als een zaadje in de grond..
in het donker van de aarde groeit het..of blijft het liggen, eerst.. een poosje.
Ontkiemen kan niet zonder het sterven van het zaad. Opengaan om iets nieuws voor te brengen.. dat moet dwars door het verlies heen. Pijnlijk kan dat zijn.. Geduld vraagt het.. want je wilt het wel de grond uit kijken.. maar je moet wachten..
tot het voorzichtig groeit naar het licht.

Ieder mens verdient de veilige grond om te groeien naar het licht. De grond, de aarde – dat zijn de anderen om je heen, die je omgeven met hun reacties, hun liefde, hun blikken.. En het luistert nauw als het om seksualiteit gaat. Hoewel het in onze cultuur duidelijk lijkt: seks is puur genieten.. is het voor velen een kwetsbare zoektocht .

Jezelf tonen in je verlangen om aangeraakt te worden, je bloot geven.. het is intiem, en soms moeilijk.
Wat is mooier dan naakte huid die elkaar raakt zonder obstakels..
Wat is pijnlijker dan naakte huid die pijnlijk geraakt wordt. Letterlijk of figuurlijk..
en als er dan ook nog een onuitgesproken norm of een een oordeel van de omgeving is dat je verlamt… dan wordt het pijnlijk kwetsbaar.
Seksualiteit verdient en vraagt een veilige omgeving, zonder oordelen.

Ik denk dat dat de kern het goede nieuws, het evangelie, de boodschap van Jezus: dat iedereen gehoord wordt, ook degenen die aan de zijlijn staan, vanwege hun zogenaamd onfatsoelijk gedrag, of in de ogen van wie denkt de norm te zijn afwijkende seksuele geaardheid. Jezus zocht degenen op die door de gemiddelde burger en door religieuze autoriteiten van zijn tijd tot buitenstaander werd verklaard.

What would JEsus do… In onze tijd zou hij aanschuiven bij transgenders, was hij meegevaren gisteren, zou hij de tippelzones opzoeken en degenen die lijden aan Aids opzoeken. En, most of all, hij zou in discussie gaan met kerkleiders die met hun hand op de bijbel zeggen dat een andere geaardheid dan de heteroseksuele niet gepraktiseerd mag worden.
Dat geloof en vertrouw ik…...

Wij zijn in onze zoektocht naar wie we zijn als zaad dat groeien moet.
En tegelijk zaaien wij ook, we strooien onze aandacht uit, we geven onszelf, we laten zien wie we zijn en soms ook niet.

God is in het verhaal dat Jezus vertelt een boer die zaad uitstrooit ongeacht waar. Op het pad, de rotsen, hij strooit met gulle hand.. of hij is niet al te snuggere boer die maar wat doet,  zo kun je het ook zeggen. Misschien was het toen voor boeren niet anders – het was niet te zien waar de rotsen zitten, waar het zaad van onkruid al ligt..
Ik denk dat het ons méér vertelt, dat gulle uitstrooien van het zaad: het gebeurt zonder angst of voorzichtigheid… In alle naïviteit wil het ons vertrouwen voorhouden.  Er zit niets anders op dan in vertrouwen je woorden uitstrooien, je vertrouwen geven.. en hopen dat het in goede aarde valt, als je vertelt dat je homo bent, of bi, of transgender of aseksueel of..

Dat is een les die ik zelf maar eens goed in mijn oren ga knopen.. ;-)

Dit Bijbelverhaal gaat tegelijk over het mysterie waarom een boodschap (de boodschap, blijde boodschap van Jezus) bij de een wel landt, terwijl het bij een ander het ene oor in en het andere weer uit is. Of de daden totaal in tegenspraak zijn met de woorden.
Waarom pikt de ene vriend de signalen die je uitzendt als je iets over jezelf wilt vertellen, als je zo duidelijk de deur op een kier zet wel op? En waarom negeert de ander het vrolijk? Of zwijgt hij het dood wat je verteld hebt? Waarom zijn er ouders die zo met hun kinderen omgaan als ze de moed bij elkaar geraapt hebben om te vertellen over hun seksuele geaardheid, die het doodzwijgen? Het gaat over de tragiek van het niet kunnen horen, van het met geweld dichtstoppen van de oren – Hoor maar ik kan niet horen.. Het gaat over daden die niks laten blijken van goed luisteren. Mensen die het maar niet lukt om toe te laten dat er andere manieren van leven zijn dan de hunne.. die daar te lui of te bang voor zijn. Het landt niet. Ze blijven handelen alsof het niet bestaat.

Hier past geen moraliserend vingertje. Het is de realiteit: Let’s face it – we hebben oordelen die ons horen bemoeilijkt. Onze eigen ervaring, pijn, en passie kleurt wat we zien. Wat we zelf ervaren hebben dat is onze kracht, onze bron van mededogen, maar tegelijk onze valkuil. Er is ruis, we herkennen wat we kennen, of pikken uit wat òns raakt.  En de rest laten we pijnlijk liggen.
Zo kijkt wie homo is met bepaalde ogen naar wie bi is, en zo is het voor hen ook weer moeilijk om zich in te leven in transgenders..

Maar tegelijk past ons allemaal past de oproep, in de scherpe bewoordingen van Jezus: wie oren heeft, moet ook horen! Listen! Luister, wees stil.. maak ruimte..  en luister dan echt.. .

Het begint met luisteren naar jezelf. Of nee, eigenlijk begint het met het vertrouwen dat er naar jou wordt geluisterd, door de Eeuwige zelf. Dat je gezien bent.. gekend – dat is het eerste..

Waar haal je die moed vandaan? Om te luisteren naar wat er in je omgaat?

Van der Graft verwoordt het zo: Maar als Hij er niet was en Zijn stem was er niet dan was er van stilte geen sprake. Alleen maar van zwijgen, zo hard als graniet en dat kan je doodeenzaam maken. 

Alleen met je gedachten; dan kun je vast raken en in verdwalen.
Van der Graft verwoordt het vertrouwen dat er iets aan stilte voorafgaat. De stilte is gevormd door woorden, de ruimte van de stilte is omgeven door beschermende armen van woorden van nabijheid.
Je mag er zijn..
Ik blijf bij je.

Die woorden kaderen de stilte in en geven moed om er in af te dalen.
Ook als het moeilijk is wat je aantreft. Als je het liever niet had aangetroffen..
Dan is er de Eeuwige die je omarmt. En met je meegaat. Een tweestemmig lied.. waarin God en mens elkaar raken.

De stilte is omgeven door God zelf. Een ruimte waar je jezelf mag ontdekken, zonder taboes.

Een ruimte waar je op zoek mag gaan naar je verlangen.. mag kijken met verwondering naar dat wat groeit in jezelf.

Luister!

Ik ga de stilte in

en Jij gaat met mee.

Jouw hand is mijn kompas,

onthult mij tree voor tree.

Ik kom de stilte uit,

breng schatten aan het licht:

ik kreeg mijn ware zelf,

mijn naam en mijn gezicht.

Deze preek verscheen ook op de website van Nieuw W!J.

Twee gedichten bij het thema 'luisteren vanuit de stilte':

Over de eerbied II Gij moet het eenzaam laten het zaad dat ligt te slapenen dat al kiem gaat maken.
Dit eerstelingsbewegenvan leven binnen leven vermijd het te genaken. 
Laat het stil zijn in zijn waarde,zaad in de donkere aarde; zaad in de donkere aarde.
En het zal groen ontwaken.

Ida Gerhardt (1905-1997) 

Stilte

Zolang er nog ergens iemand bestaat
met wie ik als mens kan spreken
vind ik ook wel een stilte
midden op straat
een stilte die niet kan breken.

Een kostbare stilte van zuiver glas
dat ik zelf
met mijn stem heb geslepen.
Als ik er niet was
en die stem er niet was
had niemand die stilte begrepen.

Maar als Hij er niet was
en Zijn stem was er niet
dan was er van stilte geen sprake.
Alleen maar van zwijgen,
zo hard als graniet
en dat kan je doodeenzaam maken.
Maar de stilte,
dat is een tweestemmig lied,
waarin God en de mens elkaar raken.

Guillaume van der Graft

kerken in 100 gezichten, leerlingen en vrijwilligers ontmoeten elkaar

In een van de laatste schoolweken maken brugklasleerlingen van het Revius Lyceum Wijk bij Duurstede kennis met vrijwilligerswerk. Het maatschappelijke stage project voor brugklassers heet 'De Jeugd van Tegenwoordig' en bestond dit jaar uit 9 verschillende projecten voor 10 klassen. 
'De kerken in 100 gezichten' was één van die projecten; 2 klassen van in totaal 45 leerlingen interviewden in groepjes van 4 bijna 70 kerkelijke vrijwilligers. Ze fietsten door weer en wind de gemeente Wijk bij Duurstede door, tot ver in Overlangbroek, om bij hen op bezoek te gaan. 

Het steunpunt Vrijwilligers, het Revius en het Beraad van Kerken (waarin de 9 kerkgemeenschappen van Wijk bij Duurstede samenwerken) hebben het project samen opgezet. 
Uit alle kerken werden vrijwilligers gevraagd: jong en oud, met taken die variëerden van het schoonmaken van de kerk, het leiden van de kinderclub tot het beamerteam.

Waar moet je aan denken als je het woord 'kerk' hoort vroeg ik hen bij de introductie op maandag. 'God' scoorde hoog, 'oma' kwam veel langs en het kerkgebouw ook. Een enkeling durfde hardop te zeggen dat 'saai' was wat hij het eerste dacht. 
Het beklimmen van de toren van de Grote Kerk vonden ze allemaal leuk, maar tot hun eigen verrassing was het ook leuk om de vrijwilligers te gaan interviewen over vrijwilligerswerk.
En de vrijwilligers.. die vonden het geweldig om 4 tieners met zelf bedachte vragen, hun Ipad in de aanslag om op te nemen, op bezoek te krijgen. 

Ontdekkingen
Wat blijkt uit de presentaties aan het einde van de week? Leerlingen die dachten dat het in de kerk alleen maar over 'God' zou gaan ontdekten dat vrijwilligers het er ook gezellig vinden en er anderen ontmoeten. De kerk is meer dan geloven in God alleen.
Ze ontdekten dat kerk meer is dan een gebouw en een dominee; het bestaat uit een heel netwerk van mensen. 
Uit de presentaties blijkt ook dat het voor deze brugklassers ondoenlijk al die kerken uit elkaar te houden. Regelmatig hebben ze een vrijwilliger aan een andere kerk gekoppeld dan waar zij of hij bij hoort. Vier kernen, zes kerkgebouwen, negen kerkelijke gemeenschappen.. het is ook best onoverzichtelijk.

De geïnterviewde vrijwilligers laten het woord God nauwelijks vallen. Op een enkeling na (vooral leden van de evangelie- of baptistengemeente), die de leerlingen iets laat zien van het religieuze motief om zich juist voor de kerk in te zetten. Het plezier dat de vrijwilligers hebben in wat ze doen is wel heel duidelijk. 'Anders zou ik er wel mee ophouden', is meerdere malen te horen. 
Sommige leerlingen vragen op ontwapenend directe wijze naar het geloof van de vrijwilliger. Zo logisch als het voor hen is dat het in de kerk over God gaat (waar anders over?), zo duidelijk is het ook dat je deze mensen daarover een vraag kunt stellen. "Gelooft u echt in God' is een vraag die sommigen van hen echt leeft. Sommige vrijwilligers moeten daar wel even over nadenken. 

En, niet onbelangrijk, uit de presentaties blijkt ook dat ze veel hebben geleerd over vrijwilligerswerk. Dat het onmisbaar is bijvoorbeeld en degenen die het doen het helemaal niet erg vinden dat ze er niet voor betaald worden!

Eerder schreef ik al: dit project creëert 70 kansen voor gesprek tussen tieners en 'mensen van de kerk'. Zeventig kansen om te ontdekken wat hun vragen zijn. Zeventig kansen om gastvrij te zijn voor hen. En misschien hebben 'wij van de kerk' daar minstens zoveel van geleerd als zij...  
En dit is nog maar een voorlopige 'oogst'...

Reporters (ook brugklasleerlingen) volgden alle projecten op de voet. Ook van 'De Kerken in 100 gezichten' maakten ze een verslag en filmpjes.

brugklassers vragen...

“Gelooft u echt in God? En de hemel, bestaat die denkt u?”
Met verwondering kijk ik hoe brugklasleerlingen heel directe vragen stellen aan ‘kerkmensen’. Op de achtergrond klinkt het gerinkel van kopjes en het gepraat van vrijwilligers in de katholieke pastorie van Cothen. Het zou gaan over vrijwilligerswerk, maar de tieners hebben zo hun eigen vragen.
Het is een filmpje dat gemaakt is tijdens de maatschappelijke stage-week waarin leerlingen van het Revius kennismaken met vrijwilligerswerk.

Deze week is ‘De jeugd van tegenwoordig’ van start gegaan met 9 verschillende projecten. Alle brugklassen zijn een week lang bezig met een project waarin ze iets bijdragen aan de samenleving.  Er wordt samengewerkt met maatschappelijke organisaties als Natuur en Milieu, Nogges, het Ewout en Elisabeth Gasthuis, Vluchtelingenwerk en  - voor het eerst – de kerken.
‘De kerken in 100 gezichten‘ * houdt in dat leerlingen in 3 dagen bijna 70 vrijwilligers uit de kerken interviewen om te ontdekken wat hen motiveert in wat ze doen.

Maar wat we niet hadden bedacht: het is ook een kans om te ontdekken wat de vragen van deze tieners zijn. Het zijn bijna 70 kansen voor gesprek tussen tieners en ‘mensen van de kerk’…
Donderdagmorgen presenteren de leerlingen wat ze gehoord, gezien en opgestoken hebben.  Ik kan niet wachten om even door hun ogen mee te kijken.

* Het Vrijwilligerssteunpunt van Stichting Binding, het Revius Lyceum en de kerken die samenwerken in het Beraad van Kerken zijn verantwoordelijk voor de organisatie van dit project.

peergroup gezocht

De peergroup is super belangrijk bij het overdragen van geloven aan jongeren.
Zonder groep leeftijdsgenoten om gezelligheid en vragen mee te delen wordt geloven niet echt iets 'van hen'.
Hoe individualistisch we ook worden (of worden we dat helemaal niet...? Tieners gaan daarin in ieder geval niet in voorop), het horen bij een groep draagt het geloof, of het zoeken ernaar.
Als begeleider van tieneractiviteiten doe je dus je uiterste best om de voorwaarden te scheppen voor het groeien van een 'groepsgevoel' onder tieners. Veel gezelligheid dus, en onderlinge ontmoeting om een omgeving te creëren waarin geloven ter sprake kan komen. 'Wat we nodig hebben is stroop!' zeiden een paar ouders heel treffend op een gemeente avond. Het moet aantrekkelijk zijn voor hen om te komen.

En zo zie ik mezelf met andere begeleiders van de jeugd ploeteren om 'leuke activiteiten' te organiseren. Mèt hen natuurlijk, want ik weet heus wel dat dat moet...
Ik zie mezelf berichtjes delen op Facebook en niet voor iedereen zichtbare gesprekken beginnen met de groep tieners, om hen over te halen om te komen. Maar dan is er één die chat dat hij geen zin heeft, een volgende kan niet, en met angst in het hart vraag ik me af, of ze nu allemaal zullen afhaken. Want als de anderen niet willen.. dan is het niet aantrekkelijk.

Ik denk dat we onze tieners teveel verantwoordelijkheid geven. Veel ouders laten het aan de tieners zelf over, of ze mee willen doen of niet.
Toen ik eens heel diep moest zuchten over het grote aantal afhakers, zei mijn zoon van 16: 'maar ze zijn ook pas 13 of 14! Wat verwacht je dan?' Oftewel: hoe kun je van hen nu verlangen dat ze kiezen voor iets wat niet cool is. Hoe kun je verwachten dat ze overzien dat hun keus ook voor de peergroup gevolgen heeft.. Dat hun keus kan betekenen dat er geen groep ontstaat en dat - scherp gezegd - de kans op een geloofsgemeenschap die overleeft daarmee kleiner wordt.

Voor tieners zijn vriendengroepen zo ongeveer het belangrijkste wat er is. Daar vinden ze uit, wie ze zijn. Het wordt steeds moeilijker om als kerkelijke gemeenschap een plek te zijn waar tieners elkaar ontmoeten. We laten hen zelf kiezen en geven hen daarmee de verantwoordelijkheid om te creëren wat ze het meest nodig hebben: een peergroup. Kunnen ze die verantwoordelijkheid wel dragen?

Anselm Grün

rivier in Honduras die door de orkaan Mitch
een andere loop kreeg (foto Vincent J. Musi)

De kerk is als een brug die geen oevers meer verbindt omdat de stroom zich verlegd heeft..

De kerk staat te vaak naast de samenleving en moet dus veranderen, beweging komen.

Dat was de stelling waarmee een ontmoeting van een groep predikanten met Anselm Grün, de monnik met talloze boeken op zijn naam, begon.
Gaf hij antwoord op de vraag, hoe de kerk veranderen moet?

Grün signaleert dat er in onze cultuur veel verandering gevraagd wordt van mensen. Maar is het leven zo te managen zoals gesuggereerd wordt? De boodschap van bijvoorbeeld zelfhulpboeken is daarmee eigenlijk 'gewelddadig'.
"Verwandlung" is een vorm van verandering die je kunt vertalen als 'transformatie'. Daarbij gaat het om meer jezelf worden in plaats van een illusie nastreven, in plaats van je vormen naar een beeld van hoe je eigenlijk zou moeten of willen zijn.
Zo'n illusie leidt er vaak toe dat er veel 'gejammerd' wordt dat je het anders zou willen, zonder dat er echt iets verandert. 

Wat zou dit betekenen voor de kerk?

Jammeren we misschien teveel over verandering en richten we ons daarbij op een illusie, een ideaalbeeld dat eigenlijk gewelddadig is?
Staan we wel open voor 'transformatie' waarbij we eerlijk naar onszelf kijken?

Tussen twee haakjes: Hermine Tien, facilitator van de ontmoeting met Grün zei terecht: er wordt hier met grote vanzelfsprekendheid over 'de kerk' gesproken. Maar is het  wel duidelijk wat we ermee bedoelen? Waar beleven wij kerk: op zondagmorgen in een kerkbank of zijn er andere plekken waar leerlingen van Jezus elkaar ontmoeten? 

Wat is 'kerk' eigenlijk? 

En is er misschien een transformatie van de kerk gaande?

Anselm Grün met ds. Pieter Goedendorp,
die de ontmoeting onder anderen organiseerde

Grün: in een samenleving die totalitaire trekken heeft en daarmee de mens probeert te beheersen is het van levensbelang om het verlangen naar het 'gans Andere' wakker te houden.
Het gaat om het openhouden van een geheim, dat te vinden is in een stille ruimte in jezelf. Het koninkrijk van God is in u - dat is de boodschap van Jezus. 

Grün stelde de predikanten de gewetensvraag: geloof je in het verlangen van de mensen naar God? Heb je er vertrouwen in dat zij God zoeken?
Ga je het gesprek aan op een open manier? Of is je communicatie gesloten, gericht op uitleggen, onderbouwen of zelfs moraliseren?

Jan Offringa bekeek de foto van de brug, waar Henk Makkinga mee opende, met andere ogen en zei: Misschien is de stroom die een andere bedding zoekt de kerk wel! 

vinden

Dancing Jesus; lees meer... 

Een vorig blog over alleen onderweg zijn (zonder partner) zorgde voor veel reacties. Ik kreeg van een RK collega een boekje over single-zijn*, waar ik deze week - in de zon onder de grote boom voor mijn huis - in begon.
We moeten niet zoeken naar een partner zegt de schrijfster, want daarbij richten we de blik op wat we al kennen. Het gaat er om te vinden. Want daarbij kan het om iets volledig onverwachts anders gaan. Openstaan voor dat wat je niet kent en zoekt, dat is de kunst. Je laten vinden misschien. 'Zou jij me vinden' zingt Blof vragend, in het liedje 'Vreemde wegen'.
Zo is het met pionieren in de kerk ook. Een paar weken geleden werd 'mijn' project ZIN in Wijk bij Duurstede een pioniersplek. Dat wil zeggen dat het een plek is waar geexperimenteerd wordt met nieuwe vormen van kerk-zijn. Cruciaal daarbij is, dat we nog niet weten wat het worden zal. Het is een hele uitdaging om een open houding te behouden en niet te gaan creëren wat we al kennen. Werkelijk openstaan voor wat je nog niet kent, maar wat nog ontstaan moet.. zal ons dat lukken? Laten we ons vinden door de 'kerk' die ontstaat?
De nieuwe vorm van kerk-zijn is als de nieuwe partner die je nog niet kent. En die wel eens heel anders zou kunnen zijn dan het plaatje dat je van die prins in je hoofd hebt.
Laat ik me ten dans vragen door het onbekende, door wie ik nog niet ken?


* Hildegard Aepli "Single - und wie?! Erfülltes Leben met unerfüllten Wünschen". Würzburg 2012

mediteren in een dorpskerk, artikel

Een gemeentelid die van mijn generatie is vertelde me dat ze zich schuldig voelt omdat de dienst op zondagmorgen haar zo weinig doet. Ze keek me verontschuldigend aan: ‘De preek, daar kan ik gewoon niets mee’. Ze bleek wel op zoek naar rust en stilte. Het was voor haar een hele opluchting dat de doordeweekse stilte-avonden in ons dorp wat mij betreft ook ‘kerk’ mogen heten. 
De momenten van stilte in een kerkdienst zijn de afgelopen jaren voorzichtig langer geworden. We beginnen ermee, voor de begroeting. Dat is voor velen een kostbaar moment geworden. Als voorganger doe ik mijn best om die stilte niet te kort te maken. Ik wacht of ik vogels hoor, en voor ik begin te praten haal ik nog een keer diep en rustig adem, en rek het zo nog even. 
Een enkele keer is er in een speciale dienst een uitgebreide stilte ter overdenking. Dat is voor de meesten in mijn dorpsgemeente nog een beetje wennen. En meditatie durf ik het niet te noemen.
Toch begonnen we een aantal jaren geleden met stilte-avonden, eens per maand, waar gemediteerd wordt. Ik betrap me er op dat ik in de aankondiging op de website en in de krant het woord ‘mediteren’ weglaat. Omdat ik bang ben dat het mensen afschrikt. Of ik noem het wel maar zeg erbij, dat er geen ervaring vereist is. De insteek van de avonden is zo laagdrempelig mogelijk. Wel christelijk, maar open voor wie zoekend is. Het heeft het karakter van een ‘inloop’, zonder verplichtingen. Inmiddels vinden ze plaats onder de vlag van ‘ZIN in Wijk bij Duurstede, ontmoetingsplek voor ZINzoekers’, een pioniersplek.

foto: Dirk-Jan Kraan

Aan de ene kant hopen we mensen aan te spreken die niet snel naar een klassieke kerkdienst zullen komen. Mensen op zoek naar balans, stilte en inkeer maar wars van het instituut. Tegelijk is de vorm aantrekkelijk voor kerkelijke mensen die verdieping willen, anders dan in een zondagse viering. De doordeweekse stilteavond kan voor hen een poging zijn om geloven een plek te geven in het doordeweekse ritme, om te oefenen in verstilling.  
Dit zijn heel verschillende groepen. Of raken ze elkaar toch?
Al doende maak ik – intuïtief – allerlei keuzes.
Ruimte
De stilte avonden vinden plaats in de kerk. Het is een klein, oud, sfeervol gebouw dat warmte uitstraalt. Je voelt de ‘wolk gebeden’ van eeuwen er hangen. Het licht kan er gedempt worden en er kunnen kaarsen aan. Het kerkgebouw heeft talent voor stilte, hoewel daar op zondagmorgen vaak niet veel van te merken is. Dan wordt de tijd voor en na de dienst vooral benut om met elkaar bij te praten, naar goed protestants gebruik. 
Het kan er wel eens koud zijn in de winter, dus zorg ik dat ik extra omslagdoeken bij me heb. Want mediteren terwijl je een koude stroom langs je rug voelt gaan, dat werkt niet.
We zitten bij de meditatie in de banken of op stoelen. Ieder zoekt zelf een plekje. Zorg voor een goede houding is een onderdeel van de avonden, maar de ruimte is niet zo geschikt om op de grond – op meditatiebankjes of kussens - te mediteren. Bovendien is het een hele stap om die te gaan aanschaffen. Dus we doen het met de kerkbanken en –stoelen, hoewel misschien niet ideaal. Er is een prima installatie om muziek af te spelen gelukkig, want meditatieve muziek maakt altijd deel uit van de avond. 

Totnutoe heb ik ervoor gekozen ieder vrij te laten in het zoeken van een plekje. De een schuift wat verder naar achteren in een bank, een ander komt op een stoel vooraan zitten. Inmiddels vraag ik me af of het toch niet beter is de deelnemers uit te nodigen een kring te vormen. Wie liever eerst toekijkt kan altijd nog wat meer afstand nemen. 
De inrichting van de kerk wordt voor een stilteavond enigszins aangepast. Op de tafel staat de gebruikelijke Paaskaars, maar daarnaast zet ik een icoon neer (de vriendschapsicoon uit Taizé) en een vriendenkring. Soms staan er ook bloemen; van kloosterlingen leerde ik hoe belangrijk schoonheid is voor de ziel. 
De avond begint altijd met het aansteken van licht. De Paaskaars en een lichtje voor de icoon branden al als bezoekers binnenkomen en er klinkt meditatieve muziek die een stille bepaalde sfeer schept. Het aansteken van licht markeert het begin van de meditatie.
Ontmoeting 
Elke stilteavond begint met koffie in de consistorie van de kerk. In de aankondiging wordt gemeld dat ‘elkaar ontmoeten’ onderdeel uitmaakt van de avond. We maken een rondje om ons aan elkaar voor te stellen. De samenstelling van de groep is steeds weer anders. De hoeveelheid bezoekers kan variëren van 3 tot 10 ongeveer. 
Bij de koffie vertellen we over wat ons bezighoudt en wat we hier zoeken. Dat kan via een informeel gesprek of met behulp van een kleine werkvorm. Vaak vertel ik iets inhoudelijks over meditatie. En verder leg ik uit wat we precies gaan doen als we in de kerk plaatsnemen. . 
Bij mezelf bemerkt ik altijd een aarzeling als we ons verplaatsen naar de kerk. Misschien hoort dat onlosmakelijk bij de stilte; je moet een drempel over om die aan te gaan. 

Na het aansteken van licht luisteren we naar muziek, ‘om te landen op de plek waar we zitten’ zeg ik er meestal bij. Het kan Taizé muziek zijn, of instrumentale muziek. 
Wat volgt is een oefening om goed op de stoel te zitten (de voeten op de aarde, de kruin naar de hemel gericht), het lijf te ontspannen en bewust te worden van de ademhaling. Het is bijzonder en ook wel een beetje ‘gek’ om zo met je lijf bezig te zijn in een ruimte waar men doorgaans gedachteloos in een bank zakt.
We nemen de tijd om een stille houding aan te nemen. Ik lees een tekst voor, meestal uit de Bijbel en nodig mensen uit om op de tekst te ‘kauwen’ zoals dat in de lectio divina gebeurt, om te ervaren wat de tekst hen op dit moment te zeggen heeft.  
Bijbel 
Het is een bewuste keus om steeds weer de Bijbel open te slaan tijdens de stilte avonden. Steeds weer vraag ik me af, of het niet teveel is. Komen mensen niet vooral om tot zichzelf te komen? Is de stilte op zich genoeg? Hebben ze ruimte voor en behoefte aan ‘input’? 
Steeds leg de keus uit (vooral aan mezelf?) en vertel dat meditatie een vorm van concentratie is die op zich kan staan, maar waarbij je ook ruimte kunt maken om aangesproken te worden. Meditatie kan zijn: vertrouwen op en verlangen naar Gods aanwezigheid. Omdat er ook mensen kunnen zijn die niet in God geloven ben ik voorzichtig in mijn bewoordingen, om ruimte te laten voor wie het anders beleeft.
Er is nog een ander motief: ik geloof in de kracht van bijbelverhalen. En ik heb gemerkt dat die verhalen anders en soms intenser binnenkomen als ze zonder uitleg klinken, in de stilte. 
Na muziek is er ruimte om in een kring kort een ervaring te delen. Dan sluiten we af met een avondgebed. Wie wil mag aan kaarsje aansteken en daar een intentie bij uitspreken. Ik laat ruimte voor wie daarbij niet tot God bidt. We zingen een avondlied en gaan met een zegen naar huis. 
In deze afsluiting kan wat in de meditatie opgekomen is of wat bezoekers aan zorgen mee naar binnen namen gedeeld worden met elkaar, en met God. Het is vaak ontroerend; hier vanuit de stilte gebeurt kerk. 

verschenen in: Meditatief leven jaargang 5 nummer 2 "Mediteren en de kerk".